بازیگران مسلح غیر دولتی: غرب آسیا و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران
سعید پیرمحمدی
امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران به شدت از رویدادها و روندهای نظامی-سیاسی منطقه متاثر میشود. بازیگران منطقه اعم از دولتی و غیردولتی، مسلح و غیرمسلح در شکل گیری محیط راهبردی ایران موثر هستند. بدون شناخت این بازیگران و اهداف و توانمندی های آنها نمی توان به ترسیم راهبرد موثر در منطقه اقدام و سیاست خارجی کارآمدی را در قبال سایر دولت ها اتخاذ و اجرا کرد. از این رو، شناخت عمیق بازیگران مسلح غیردولتی منطقه می تواند در شکل دادن به سیاست خارجی و به ویژه سیاست منطقه ای جمهوری اسلامی ایران بسیار مناسب باشد. همچنین بهره گیری از بازیگران مسلح غیردولتی به بخشی از الزامات کنش گری در فضای آشوب زده غرب آسیا تبدیل شده است و در این راستا، کشورهایی همچون عربستان سعودی، ترکیه، امارات متحده عربی و قطر نیز از چنین کنشگرانی برای پیشبرد اهداف سیاست خارجی و امنیتی خود بهره گرفته اند و جمهوری اسلامی ایران نیز بنا بر الزامات و اقتضائات محیطی و اصول سیاست خارجی و مکتبی، سازوکارهای خاصی را برای دستیابی به اهداف خود طراحی کرده است.
کتاب بازیگران مسلح غیردولتی، ضمن ارائه یک چهارچوب مفهومی، به جایگاه بازیگران مسلح غیردولتی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران می پردازد و با بررسی متغیرهای تاثیرگذار در شکل گیری این نوع بازیگران در سه سطح داخلی، منطقه ای و بین المللی سعی می کند، چشم اندازی از تحولات و نقش و جایگاه بازیگران مسلح غیردولتی در سیاست خارجی ایران ارائه دهد. این پژوهش در شش فصل تهیه و تنظیم شده است.
فصل اول به مبانی نظری اختصاص دارد. در این فصل گزاره های نظری مرتبط با نقش یابی بازیگران مسلح غیردولتی در سیاست بین الملل ارائه شده است.
فصل دوم، موضوع گروه های مسلح غیردولتی فعال در سیاست خارجی ایران را در بر می گیرد. در این زمینه، به گروه های مسلح غیردولتی موجود در عراق، سوریه، لبنان و فلسطین، یمن، پاکستان و افغانستان اشاره شده است و کتاب در صدد است با بیان این گروه ها و اهداف و گفتمان غالب بر آنها، تحلیلی درباره جایگاه آنها در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران ارائه دهد.
در فصل سوم، متغیرهای داخلی تاثیرگذار بر شکل گیری و نقش یابی بازیگران مسلح غیردولتی در سیاست خارجی ایران بررسی شده است. در اینجا تلاش شده است، برداشت های رهبران و دولت مردان از نقش ملی و فراملی و فرهنگ راهبردی جمهوری اسلامی ایران در واکاوی نقش بازیگران مسلح غیردولتی در سیاست خارجی ایران بررسی شود. در این خصوص اگرچه در میان کارگزاران سیاست خارجی از جمله جناح های رقیب اصول گرایان اختلاف نظرهایی جدی درباره سطح و دامنه به کارگیری گروه های مسلح غیردولتی وجود دارد، با این حال، سیاست خارجی و امنیتی جمهوری اسلامی ایران قائل به مطلوبیت به کارگیری چنین گروه هایی به منظور پیشبرد سیاست خارجی و امنیتی جمهوری اسلامی ایران است.
در فصل چهارم، تحولات منطقه ای تاثیرگذار بر شکل گیری و نقش یابی بازیگران مسلح غیردولتی در سیاست خارجی ایران بررسی شده است. در این راستا، به بررسی نقش بازیگران مسلح غیردولتی در سیاست گذاری منطقه ای کشورهای ترکیه، امارات متحده عربی و عربستان سعودی پرداخته شده است و بدین ترتیب چرایی افزایش نقش چنین کنشگرانی در رهیافت کشورهای منطقه غرب آسیا تبیین شده است.
فصل پنجم، به موضوع نقش تحولات نظام بین الملل در شکل گیری، نقش یابی و گسترش نقش کنشگران غیردولتی در سیاست گذاری جمهوری اسلامی ایران پرداخته است. در این فصل نقش دو متغیر فروپاشی شوروی و گسترش نفوذ آمریکا در حوزه پیرامونی جمهوری اسلامی ایران مورد بررسی قرار گرفته است.
در فصل ششم، آینده نقش کنشگران مسلح غیردولتی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و سناریوهای مطرح در این زمینه بررسی شده است. یافته های نگارنده حاکی از آن است که متغیرهایی همچون برداشت های رهبران انقلابی، ساختار نهادی دولت و نقش ملی، عوامل کلیدی در روند نقش یابی، تداوم و گسترش بازیگران مسلح غیردولتی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بوده است.