روایت یک فروپاشی: بن‌بست نظام سلطنتی از نگاه کارگزاران اقتصادی آن

نگارنده با اشاره به دو دیدگاه در خصوص انقلاب 1357 ایران، به طرح موضوع می ­پردازد. دیدگاه اول مربوط به انقلابیونی است که در مسندهای سیاسی و اجرایی کشور مستقر بودند و روایت آن­ ها از انقلاب اسلامی، روایت جوانان پرشوری بود که برای برقراری عدالت علیه حکومت ظالم و فاسد و وابسته به بیگانه قیام کرده بودند و در پی استقرار طرحی نو بودند تا آرمان شهر اسلامی ­شان را محقق سازد که از نگاه آن‌ها، آنچه که باعث پیروزی انقلاب بر نظام استبدادی 2500 ساله گذشته شده بود، قدرت ایمان و اراده مردمی‌بود که به رهبری امام و با اتکا به آموزه­ های اسلامی و با سلاح دین ­داری و ایمان وارد میدان مبارزه شده بودند. اما در طرف مقابل با گذشت زمان مخالفت ­هایی در برابر آن قرائت رسمی‌پدیدار شد که انقلاب 1357 ایران را توطئه انگلستان و آمریکا علیه قدرت رو به فزونی ایران در خاورمیانه می ­پنداشت و معتقد بود، ایرانی که پیش به سوی دروازه ­های تمدن در حرکت است، ایران خطرناکی برای جامعه جهانی محسوب می­ شود و بایستی ترمز این قطار شتابان را کشید و لذا از نظر این افراد، مردم از سر شکم ­سیری و از روی جهالت، فریب رسانه ­های بیگانه را خورده بودند.

           اما نقطه اشتراک این تحلیل ­ها و دیدگاه ­ها، عدم توجه به مشکلات ساختاری و داخلی نظم مستقر و معظلات ساختار سیاسی و اجرایی ایران در سال­ های منتهی به انقلاب است. در اینجا این سوال مطرح است که آیا واقعاً نظام اقتصادی و سیاسی کشور در سال ­های دهه 40 و 50 شمسی بدون هیچ ایراد و اشکالی فعالیت می ­کرد؟ در پاسخ به این سوال در این کتاب تلاش شده است تا از طریق مجموعه تاریخ شفاهی دانشگاه‌هاروارد و استفاده از مصاحبه­ های انجام شده در آن، به مساله انقلاب سال 1357 ایران و عوامل بروز آن از نگاه کارگزاران حکومت پهلوی و کسانی که خود در آن سال ­ها دائرمدار سیاست و اقتصاد کشور بوده اند، پرداخته شود و علت اینکه مجموعه تاریخ شفاهی دانشگاه‌هاروارد انتخاب شد، این بود که در سال ­های گذشته موجی از بی ­اعتمادی به برخی از آثار منتشر شده در جامعه به وجود آمده بود که معتقد است این کتاب ­ها و مصاحبه ­ها یا از اساس ساختگی و جعلی است و یا در بهترین حالت، صورت تحریف شده ­ای از نسخه­ های اصلی اثر است. همچنین پروژه تاریخ شفاهی‌هاروارد یک پروژه دانشگاهی بود که در سال 1359 در مرکز مطالعات خاورمیانه آن دانشگاه تعریف شد. حبیب لاجوردی دارای دکترای اقتصاد از دانشگاه آکسفورد و از خاندان لاجوردی که سال­ ها در زمینه اقتصاد و بازرگانی در ایران فعال بودند، طرح اولیه این پروژه را تهیه کرد.

           در پژوهش حاضر، روایت­ های افرادی همچون بهمن آبادیان، ابوالحسن ابتهاج، علی امینی، مهدی سمیعی، جعفر شریف امامی، علی نقی عالیخانی، عبدالمجید مجیدی، غلامرضا مقدم و محمد یگانه آمده است و تلاش شده است تا عوامل فروپاشی نظام پهلوی از مصاحبه ­ها استخراج شود.