سوژه انقلابی در اندیشه پسامارکسیستی

الیور هریسون / پریسا شکورزاده

در سال ­های اخیر، مسئله سوژه انقلابی در نظریه اجتماعی و سیاسی معاصر هر روز اهمیت بیشتری یافته است و با توجه به التفات مجدد به مفهوم سوژه انقلابی و پیوند آن با نظریه مارکس، هدف کتاب بررسی نظریه سوژه انقلابی در آثار ارنستو کاکلائو، آنتونیونگری و الن بدیو است. در کتاب استدلال می ­شود که در کانون نظریات هریک از این متفکران، نظریه سوژه انقلابی مارکس همچنان حضور دارد و با این حال، نظریه هریک از آنها به شیوه خاص خود به تدریج از مارکس دور شده و به قلمروی وارد شده است که شاید بهتر باشد آن را پسامارکسیسم بنامیم. کتاب طی 6 فصل به بررسی موضوع می­ پردازد. فصل اول دربردارنده مقدمه و کلیات می­ باشد. در فصل دوم به شکل ­گیری تفکر پسامارکسیسم در نسبت با تاریخ سنت مارکسیستی پرداخته می ­شود. بدین منظور از مارکسیسم کارل مارکس آغاز و بر نکاتی تمرکز می ­شود که در تکامل مارکسیسم و به طور خاص برای درک ظهور پسامارکسیسم در اواخر قرن بیستم بیشترین اهمیت را دارد. در فصل سوم، چارچوبی طرح ­ریزی شده است که با اتکا بر آن، سرشت مارکسیستی نظریات هر یک از سه متفکر مذکور شرح داده می‌شود. در این فصل ابتدا نظریه سوژه انقلابی کارل مارکس هم در آثاری که خود به تنهایی تالیف کرده و هم در آثار مشترکش با فریدریش انگلس تبیین می­ شود. سپس به اجمال بیان می ­شود که لنین، گرامشی و مائو چگونه نظریه سوژه انقلابی مارکس را اتخاذ کرده ­اند.

           فصل ­های چهارم، پنجم و ششم از الگوی بسیار مشابهی پیروی می­ کنند و هر یک به طور کلی به سه بخش مرتبط با هم تقسیم می ­شوند. بخش اول هر فصل اشاره کوتاهی است به نظریه آغازین سوژه انقلابی هر یک از متفکران در نسبت با شرایط نظری، علمی یا فردی خاص خود آن­ ها. در این سه فصل مشخص می ­گردد که این آشنایی ­های صوری اولیه هم برای فهم ماهیت نظریه سوژه انقلابی دوران پختگی آن­ ها و هم برای درک مسیر پسامارکسیستی ­ای که پیش می ­گیرند، حیاتی است. بخش دوم هر فصل، مشخص می ­کند که نظریه سوژه انقلابی هر متفکر کجا از نظریه سوژه انقلابی مارکس به طور کامل جدا می‌شود. بخش پایانی هر فصل نظریه سوژه انقلابی نهایی هر متفکر را به اختصار بیان می ­کند و سپس این نظریه را مورد تحلیل انتقادی قرار می ­دهد. در بخش نتیجه ­گیری، نکات مثبت هر یک از این نظریه ­ها هم برای ارائه ترکیبی مفید و هم برای ادعاهای کلی درباره نظریه ­های سوژه انقلابی پسامارکسیستی امروز به بحث گذاشته می ­شود.