حقوق و دیپلماسی آب‌های فرامرزی: با نگاهی به حکمرانی آب در اتحادیه اروپا

گابو بارنیای / علی رودباری، پیمان حسنی، آیدا تقی خانی

کتاب به این مطلب اشاره دارد که با توجه به محدود و ثابت بودن میزان آب شیرین در دسترس در جهان، باید نیازهای روزافزون تعداد مصرف­ کنندگان رو به رشد، اعم از مصارف انسانی، اقتصادی یا محیط طبیعی برآورده شود. رشد جمعیت، شهرنشینی و تغییرات اقلیمی‌به عنوان نمونه ­هایی از فشارهای مختلف ساخته دست انسان در عصر حاضر می ­باشند که می­ توانند منجر به تنزل شدید کیفیت و کمیت منابع آب شیرین در سراسر جهان شوند. لذا اگر روندهای فعلی تغییر نکنند، پیش ­بینی می­ شود تا سال 2030 میلادی، جهان با 40 درصد کسری آب مواجه شود و بدین ترتیب، امنیت آب در معنای عام کلمه، یکی از موضوعات بسیار مهم توسعه، صلح و پایداری در قرن 21 خواهد بود و لذا جای تعجب نیست که مجمع اقتصاد جهانی، بارها آب را به عنوان یکی از مهم ­ترین منابع جهانی خطر شناسایی کرده است.

        از آنجاکه حدود 47 درصد از آب ­های سطحی زمینی در حوضه ­های مشترک میان دو کشور قرار دارند و این حوضه­ ها حدود 40 درصد از جمعیت جهان را در خود جای داده و همچنین حدود 60 درصد از جریان رودخانه ­های جهان را شامل می­ شود، لذا باید بخش عمده­ ای از بحران آب در حال گسترش جهان، در یک چهارچوب بین ­المللی حل شوند. تمرکز جغرافیایی این تحقیق به رژیم ­های رودخانه ­ای بین­ المللی محدود شده است که به طور کامل یا بخشی از آن­ ها توسط کشورهای عضو اتحادیه اروپا به اشتراک گذاشته شده ­اند. پیش ­بینی ­های صورت گرفته توسط مرکز نظارت زیست محیطی اتحادیه اروپا و آژانس محیط زیست اروپا، بیش از پیش برآورد می ­کند که مهم ­ترین تغییرات در هیدرولوژی اروپا خود را به شکل افزایش نوسانات جریان رودخانه، افزایش حدود بالا و پایین هیدرولوژیکی و در بسیاری از مناطق قاره، فقدان بارش و خشکسالی­ های طولانی مدت نشان می­ دهند. اگر رقابت بین دولت ­ها بر سر منابع مشترک - اما محدود-، به هر نحوی به چالش اصلی حوضه­ های آبریز فراوان اروپا تبدیل شود، به احتمال زیاد، بی ­کفایتی برنامه زیست ­محیطی یک­ جانبه سیاست آب اتحادیه اروپا در جلوگیری از اختلافات، مناقشات یا حتی درگیری­ های جدی در روابط مربوط به حوضه­ های مشترک به اثبات خواهد رسید. کتاب در چهار بخش ساماندهی شده است.

        بخش اول، خلاصه ­ای از موضوعات عمومی را در خصوص حکمرانی فرامرزی آب از جمله جغرافیا، نظریه ­ها، قوانین و نهادهای همکاری فرامرزی آب ارائه می ­دهد.

        بخش دوم، در پی شرح موقعیت جغرافیایی و هیدرولوژی حوضه رودخانه ­های مشترک در اتحادیه اروپا، شامل مقدمه ­ای درباره مدل خاص اروپا از حکمرانی فرامرزی آب است.

        در بخش سوم با عنوان  تاب ­آوری حکمرانی آب ­های فرامرزی در اتحادیه اروپا، موضوعات زیر مورد بررسی قرار می ­گیرد: ضرورت ارزیابی ثبات روابط همجواری در اتحادیه اروپا؛ تاب ­آوری و آسیب ­پذیری هیدروپلیتیک در اتحادیه اروپا؛ مدیریت مقدار آب و تخصیص آن؛ حفاظت از کیفیت آب؛ همکاری در میان سطوح و بازیگران مختلف حکمرانی فرامرزی آب و اختیار و تاب ­آوری در تصمیم ­گیری و حل مسئله.

        در بخش چهارم به عنوان نتیجه­ گیری، خلاصه ­ای از یافته ­های تحقیق و توصیه ­هایی به تصمیم گیرندگان اروپایی با هدف از بین بردن آسیب ­پذیری­ های هیدروپلیتیکی ارائه می ­شود.