اقتصاد سیاسی روسیه

ترجمه محمد کردزاده‌کرمانی

کتاب دارای چهارده فصل متشکل از تعدادی مقاله و مصاحبه با اقتصاددانان روس می­ باشد که خواننده را با اندیشه توسعه و چالش­ های اقتصاد سیاسی روسیه آشنا می­ سازد. سوالی که در اینجا مطرح می ­باشد این است که محققان روسیه راجع به توسعه چگونه فکر می‌کنند و برای فهم مسایل توسعه چه رهیافت­ هایی را پیشنهاد می­ کنند؟ یا به عبارتی ابعاد اندیشه اقتصاد سیاسی توسعه در روسیه چیست؟ بخشی از پاسخ به این سوالات در فصل اول کتاب با عنوان شرق­ شناسی روسیه، روش های مطالعاتی و فرایند توسعه مکتب نهادگرایی، آمده است. یورونا ناتالینا اولچنکو، نویسنده این فصل، نقش محققان روسی در توسعه مکتب نهادگرایی و تاکید بر بازار به عنوان مهم ­ترین نهاد اقتصادی اجتماعی در تبیین توسعه شرق را مورد مطالعه قرار داده است. او اشاره می ­کند که نویسندگان روسی به وحدت اصول بدیهی تئوری­ های اقتصاد توسعه اعتقاد دارند، ولی در عمل مشاهده می‌شود که روسیه هنوز از نتایج این رویکرد عملی تحقیقی در جهت توسعه اقتصادی اجتماعی استفاده چندانی نکرده است.

          فصل­ دوم با عنوان مفهوم رانت در ادبیات اقتصادی روسیه و فصل سوم با عنوان روسیه: رانت منابع طبیعی، قدرت رقابت و تحلیل مفهوم بیماری هلندی، به توصیف رانت در ادبیات اقتصادی روسیه می­ پردازد و در آن­ ها انواع رانت در اندیشه اقتصادی روسیه بررسی شده است. بررسی رانت در روسیه از این جهت مهم است که بخش اعظم اقتصاد روسیه وابسته به درآمدهای حاصل از رانت طبیعی به ویژه نفت و گاز است. در فصل سوم، تحلیل مفصل و دقیق در مورد مفهوم بیماری هلندی در روسیه ارائه شده و به موضوع خراب ­تر شدن رابطه مبادله و چگونگی بازتقسیم درآمدهای ناشی از منابع رانتی پرداخته شده است.

فصل چهارم با عنوان ایدئولوژی تخریب، نقد سرگی گلازیف بر تئوری­ های پول گرایان، بخشی از پاسخ به سوال اول پژوهش است. در اینجا شکست اجرای سیاست­ های پول­ گرایی در روسیه مورد تحلیل قرار می­ گیرد و به فجایعی که در اثر اجرای سیاست­ های پول­ گرایی در روسیه پدید آمده است، پرداخته می­ شود. همچنین این توضیح داده می‌شود که اجرای سیاست­ های انقباض پولی در روسیه به منظور جلوگیری از تورم باعث تعطیلی کارخانه­ ها، کاهش دستمزد واقعی کارگران، رکود و انحطاط اقتصادی روسیه گردیده است. فصل پنجم با عنوان نگاهی به اقتصاد سیاسی روسیه پس از فروپاشی کمونیسم که ترجمه مقدمه کتاب گلازیف با عنوان "اقتصاد آینده، آیا روسیه شانسی خواهد داشت؟" می­ باشد و در پاسخ به این سوال است که فرایندهای اقتصادی سیاسی روسیه چیست؟ چه سیاست­ هایی اجرا شده و روسیه با چه بحران­ هایی مواجه است؟ گلازیف در این بخش از کتاب خود، به ضعف موضع جامعه علمی، اصلاحات بی­ منطق در آکادمی علوم روسیه، وابستگی تولید ملی به بانک ­های بزرگ، مدیران وابسته و مطیع سفته­ بازان پولی و مالی پرداخته­ است. فصل ششم با عنوان سیاست خودکشی اقتصادی که در واقع فصل دوم کتاب گازیف می­ باشد به شکست تجربیات روسیه در اجرای سیاست های پول­ گرایی می ­پردازد. وی معتقد است تجربه­ های روسیه در آزادسازی نرخ ارز و باز نگه داشتن حساب سرمایه با شکست روبه­ رو شده ­است و در تمام دوران سیاست شوک درمانی پولی یعنی از پایان دهه 1990 تا کنون، سطح فعالیت­ های تولیدی و سرمایه ­گذاری‌های اساسی و همچنین شاخص­ های موثر بودن سرمایه­ گذاری به طور دائم کاهش یافته است.

 فصل هفتم با عنوان اقتصاد سیاسی روسیه کنونی از نگاه سرگی گوبانف و فصل هشتم با عنوان اندیشه­ های اقتصادی سیاسی سرگی گوبانف و فصل نهم با عنوان نقد پایه‌های نظام امنیت اقتصادی روسیه، نشان می­ دهند که به رغم گرایشات کنونی اقتصاددانان روسی به اقتصاد سیاسی سرمایه­ داری حاکم، هنوز پارادایم اقتصاد سیاسی سوسیالیستی در تفکرات گروهی از اقتصاددانان روسی از جایگاه ویژه­ ای برخوردار است و گوبانف، استاد علم اقتصاد دانشگاه دولتی مسکو یکی از این متفکران است که خصوصی­ سازی را زیر سوال می ­برد. در فصل نهم، گوبانف یکی از اسناد فرمالیته دولت روسیه تحت عنوان نظام امنیت اقتصادی روسیه که فرمان ریاست جمهوری در می 2017 میلادی می­ باشد را نقد می­ کند. گوبانف ضمن توصیف تناقضات این سند به این امر می­ پردازد که از طریق الگوی صادرات مواد خام نمی­ توان به امنیت اقتصادی دست یافت.

در فصل دهم با عنوان بحران سیستمی و انتخاب راه توسعه، گوبانف واژه کمپرادور به معنی میانجی بین سرمایه خارجی و ثروت ملی که سرمایه ملی را زیر و رو کرده و به چند ملیتی و خارجی تبدیل نموده و به منافع خارجی و یا روس­های خارجی کمک می­ کند را تعریف کرده و معتقد است، مالکیت فراساحلی (Offshore) دیگر سرمایه روسی نیست، بلکه برای سرمایه قوی­ تر خارجی و برای تخلیه منابع داخلی کار می­ کند. در فصل یازدهم گوبانف به بحران کرونا و بحران سیستمی در روسیه می­ پردازد. او ضمن انتقاد به عملکرد دولت در مواجهه با ویروس کرونا، بحران کرونا را ناشی از بحران سرمایه ­داری و حاکمیت سرمایه بر علم و فناوری می­ داند. فصل دوازدهم با عنوان چرا پیروز تسلیم شکست شد، نوشته پروفسور کاتاسانوف، انعکاسی از نوستالژی توسعه اقتصادی اجتماعی شوروی دوران استالین می­ باشد. در اینجا رشد بی­ سابقه اقتصادی شوروی دوران استالین به تفصیل توضیح داده می­ شود.

فصل سیزدهم با عنوان تلاش روسیه برای ایجاد و توسعه خوشه­ های علمی صنعتی و فصل چهاردهم با عنوان روش تهیه برنامه توسعه نوآوری برای شرکت­ هایی که دولت در آن­ ها سهم دارد، در پی پاسخ به این سوال هستند که روسیه چه سیاست­ هایی را برای افزایش بهره ­وری در بخش صنعت در دست اجرا دارد؟ در فصل چهاردهم ویژگی­ های تاریخی و فرایندهای سیاسی روسیه مورد مطالعه قرار گرفته است.