پارادیپلماسی فرامرزی: منطقه‌گرایی فرهنگی از چشم‌انداز ایران فرهنگی

نویسنده معتقد است در عصر کنونی، دیپلماسی­ های مختلف اعم از دیپلماسی نوین، خرد، چندگانه، فرهنگی و ... به وجود آمده است که پارادیپلماسی بارزترین این تحولات است. امروزه دولت و حاکمیت­­ ها دریافته ­اند که نمی ­توانند به تنهایی ارتباطات مختلفی را با انواع و اقسام کنشگران در فراسوی مرزها ایجاد کنند، لذا سعی کرده ­اند تا از ابزارهای نوین و کنشگران مختلف بهره جویند و از این رو، ما شاهد افزایش پارادیپلماسی در سطوح مختلف روابط بین ­الملل هستیم. در این زمینه، کاهش نقش دولت­ ها در عصر جهانی شدن موجب نقش ­آفرینی فزاینده بازیگران فروملی در عرصه­ های مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی شده ­است؛ به گونه ­ای که بازیگران فروملی در عرصه سیاست خارجی نیز ورود یافته و ترجیح داده‌اند مسیرها و روش­ هایی را در سیاست خارجی برای تاثیرگذاری بر روابط بین ­الملل به­ کار گیرند که در چارچوب پارادیپلماسی قابل تبیین است.

          در مجموع، پارادیپلماسی به معنای ظرفیت و نقش ­آفرینی هویت ­های فروملی در عرصه سیاست خارجی و مشارکت آنان در حکومت مرکزی در عرصه بین ­الملل می ­باشد. در واقع، پارادیپلماسی می ­تواند به معنای هر فعالیت بین­ المللی غیرمتمرکز فعالان غیردولتی و فروملی از جمله سازمان ­های کارگری بین­ المللی، جوامع مذهبی، گروه ­های هنری و فرهنگی، انجمن ­های علمی، واحدهای سیاسی فروملی و ... باشد و امروزه در فرایند جهانی شدن، حرکت قانون­مند واحدهای فروملی در قدرت­ یابی و تعریف جایگاه یک کشور در نظام بین ­المللی، نقش بی ­بدیلی را ایفا می ­کند.

 کتاب طی سه فصل و یک نتیجه ­گیری در صدد است تا با به ­کارگرفتن دو نظریه پارادیپلماسی فرامرزی و گفتمان به بررسی ظرفیت­ های پارادیپلماتیک فرامرزی کشورهای حوزه ایران فرهنکی بپردازد. در فصل اول، چارچوب نظری پارادیپلماسی فرامرزی و گفتمان ارائه شده ­است. در فصل دوم با عنوان ظرفیت‌های فرهنگی پارادیپلماتیک فرامرزی، به سنجش توانایی ­های پارادیپلماتیک کشورهای حوزه ایران فرهنگی پرداخته می ­شود تا پس از این سنجش، بتوان به بازنمایی گفتمان ایران فرهنگی قائل شد. در اینجا، به طور جامع ضمن بررسی ظرفیت ­های فرهنگی دیپلماسی فرامرزی، نشان داده می ­شود که چه ظرفیت ­هایی برای برقراری روابط پارادیپلماتیک فرامرزی میان کشورهای حوزه ایران فرهنگی وجود دارد. در این خصوص، کشورهای ترکیه، عراق، افغانستان، پاکستان، تاجیکستان، آذربایجان، گرجستان، ترکمنستان، ارمنستان، قزاقستان و هند مورد بررسی قرار گرفته ­اند. همچنین به دلیل برخی قرابت ­های موجود فرهنگی، کشور روسیه نیز در این پژوهش مورد توجه قرار گرفته ­است. همچنین موضوعاتی همانند هویت و قومیت، زبان، دین، مفاخر و مشاهیر، معماری و هنر، اعیاد و جشن ­ها، موسیقی و فیلم، ظرفیت ­های علمی دانشگاهی و ... از جمله مهم­ ترین محورها و ابعادی هستند که در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته ­اند. البته نویسنده معتقد است از آنجاکه از نظر تمدنی و تاریخی، کشوری را همانند ایران نمی­ توان یافت که در منطقه دارای اشتراکات زیاد تاریخی و فرهنگی با دیگر کشورها ­باشد، لذا در اینجا، ایران به عنوان پرچمدار مدل پارادیپلماسی فرامرزی معرفی شده ­است.

در فصل سوم با عنوان ظرفیت ­های پارادیپلماتیک فرامرزی اقتصادی، ضمن بیان اهمیت مهم­ترین منبع موجود در منطقه یعنی نفت، به توانایی و ظرفیت­ های پارادیپلماتیک فرامرزی اقتصادی پرداخته شده است. در این بخش، ابتدا جداول صادرات و واردات کشورها با ایران و سپس ظرفیت­ های اقتصادی کشورها و برخی کنشگران فروملی به منظور شناسایی ظرفیت ­های پارادیپلماتیک بررسی می ­شود.