حفاظت و امنیت دیپلماتیک
اشکان پیرزاده، نوید کمالی
حفاظت دیپلماتیک یکی از مفاهیم سنتی حقوق بین الملل است که در طول قرن ها توسعه پیدا کرده است. حفاظت و امنیت دیپلماتیک به مجموعه اقدامات و بایسته هایی که دولت ها متعهد می شوند تا در جهت تامین امنیت انسانی، امنیت سخت افزاری و نرم افزاری منافع خود و دیگری در دیگر کشورها انجام می دهند، اشاره دارد. در اینجا، مصونیت دیپلماتیک به نوعی به امنیت ماموریت دیپلماتیک می پردازد که جزو اصلی ترین مباحث حقوق دیپلماتیک است. اصولاً شروع هرگونه روابط بین کشورها با قبول مصونیت دیپلماتیک همراه است. مصونیت از تعرض، یک قاعده بنیادین حقوق بین الملل است و شامل مصونیت اموال و اماکن ماموریت، مصونیت ارتباطات رسمی ماموریت، مصونیت مکاتبات رسمی ماموریت و مصونیت ماموران دیپلماتیک می شود. این اثر تلاش دارد به موضوع حفاظت و امنیت در ماموریت های دیپلماتیک پرداخته و با جمع آوری و تدوین داده ها و تجربیات سایر کشورها و واکاوی تهدیدات علیه ماموریت های دیپلماتیک و مطالعه تطبیقی آنها خلأ گفتمانی در این زمینه را ترسیم کند.
نگارنده معتقد است بازیگری ایران در عرصه بین الملل با وقوع انقلاب اسلامی ایران با تحول بنیادین مواجه بوده و از کشوری دست نشانده و فعال در چارچوب منافع نظام سلطه به کشوری مستقل، انقلابی و دارای اهداف توسعه ای در عرصه بین الملل تبدیل شده است و در این تفاوت نقش، دیپلماسی نیز به عنوان ابزار بازیگری در عرصه روابط بین الملل متاثر شده است. به طوری که در پس از انقلاب، ماموریت های دیپلماتیک ایران به عنوان خط اول تماس و چالش با نظام سلطه در صحنه بین الملل همواره مورد تهدید بازیگران وابسته به نظام سلطه بودهاست[1] و به رغم این تهدیدات، حجم و کیفیت روزافزون آن و اهمیت و حساسیت دستگاه سیاست خارجی و دیپلماسی، خلأ گفتمان در حوزه امنیت دیپلماتیک جمهوری اسلامی ایران و در نتیجه فقدان قوانین، مقررات و ساختار متناسب برای مقابله با این تهدیدات از اساسی ترین چالش های امنیتی ماموریت های دیپاماتیک جمهوری اسلامی ایران بوده است و از نگاه نگارنده، بدون شک دلیل عمده بی توجهی به حوزه امنیت دیپلماتیک، نشأت گرفته از متن اساسنامه وزارت امور خارجه است، چرا که این اساسنامه در سال 1352 شمسی توسط دو کمیسیون مشترک مجلس سنا و شورای ملی وقت به صورت آزمایشی به تصویب رسیده است و به طور طبیعی بعد از گذشت نیم قرن از به کارگیری آزمایشی آن نیازمند بازنگری و اصلاح براساس نیازمندی های جدید دستگاه دیپلماسی است؛ زیرا این اساسنامه بر اساس شرایط و اهداف رژیم طاغوت پهلوی و جایگاه آن در صحنه بین الملل به عنوان یک بازیگر وابسته به اردوگاه غرب و نظام سلطه تدوین شده است و به همین دلیل، در بسیاری از زمینه ها از جمله حفاظت و امنیت دیپلماتیک با خلأ گفتمانی و ساختاری همراه است.
کتاب حاضر، طی 15 فصل به تبیین موضوع می پردازد. فصل اول به مفهوم شناسی عبارت حفاظت و امنیت دیپلماتیک و چیستی و چرایی اهمیت آن می پردازد.
فصل دوم به موضوع حفاظت و امنیت دیپلماتیک به مثابه یک فرهنگ سازمانی پرداخته و چرایی لزوم پیاده سازی سازوکارهای امنیتی را در قالب یک فرهنگ سازمانی مورد بررسی قرار می دهد.
فصل سوم برای آشنایی مخاطب با مفاهیم پایه و زیربنایی حوزه حفاظت و امنیت دیپلماتیک، به کلیات قواعد و قوانین جاری در حوزه امنیت دیپلماتیک اختصاص دارد.
از فصل چهارم تا یازدهم، موضوع حفاظت و امنیت دیپلماتیک در کشورهایی همچون آمریکا، روسیه، چین، انگلیس، فرانسه، ایتالیا، آلمان و ترکیه بررسی می شود.
در فصل دوازدهم با اتخاذ رویکردی انتقادی، به موضوع دیپلماسی و تروریسم و واکاوی کنش میان آن دو می پردازد.
فصل سیزدهم مروری بر تاریخچه شکل گیری دانش معماری اماکن دیپلماتیک در آمریکا داشته و در ادامه ضرورت و راهکارهای معماری امن اماکن دیپلماتیک را مورد طرح و بررسی قرار می دهد.
فصل چهاردهم به مبحث دیپلماسی دیجیتال و راه اندازی سفارتخانه های مجازی و نقش افکار عمومی در پیشبرد منافع ملی کشورها پرداخته و چرایی اهمیت این موضوع را در دنیای متحول شده امروز تبیین می کند.
فصل پانزدهم هم نتیجه گیری و رهیافت نهایی مباحث کتاب را در بر دارد. فصل پانزدهم هم به طور خلاصه یافته های هر فصل را بر شمرده و ضمن بررسی تاثیر این اثر بر مطالعه سیاسی، امنیتی و تا حد زیادی روابط بین الملل، کارایی و موازنه تدابیر حفاظت و امنیت دیپلماتیک مختلف را شرح داده و سپس پیشنهادات زیر را ارائه می دهد:
ساختار و سازمان وزارت امور خارجه و ماموریت های دیپلماتیک کشورمان از نظر امنیتی مورد بازبینی و ارزیابی جدید قرار گرفته و حوزه های در معرض تهدید آن مشخص شود.
ضروری است یک ساختار سازمانی مستقل تحت عنوان اداره یا سازمان حفاظت و امنیت دیپلماتیک تشکیل و مسئولیت احصا، تدوین و اجرای قواعد امنیتی و حفاظتی دیپلماتیک مورد نیاز دستگاه دیپاماسی کشورمان به آن سپرده شود.
با توجه به اهمیت توانمندسازی و ارتقای سطح آموزش و سواد امنیتی و حفاظتی پرسنل دیپلماتیک پیش از اعزام به ماموریت های دیپلماتیک، ضروری است که یک مرکز آموزش ویژه با همکاری نهادهای امنیتی و نظمی در حوزه حفاظت و امنیت دیپلماتیک راه اندازی شود.
از طریق مجلس شورای اسلامی، جایگاه حقوقی و قانونی ساختار مسئول در حوزه حفاظت و امنیت دیپلماتیک مشخص و تصویب گردد تا زمینه تبعیت کامل سایر مجموعه های همکار از قواعد ابلاغی امنیت دیپلماتیک فراهم شود.
کلیه کارکنان دستگاه دیپلماسی و نهادهای مشارکت کننده در ماموریت های دیپلماتیک ملزم به طی واحدهای آموزشی مقتضی در حوزه امنیت و حفاظت دیپلماتیک گردند.
با توجه به فقدان وجود یک استاندارد بومی مشخص در حوزه معماری امنیتی اماکن دیپلماتیک کشور، ضروری است تدوین یک استاندارد امنیت دیپلماتیک بومی در دستور کار قرار گیرد. هرگونه اجاره یا تملک اماکن با هدف تبدیل به مکان دیپلماتیک کشور، مشروط به کسب تائیدیه حفاظت و امنیت دیپلماتیک باشد
یک مرکز عملیات امنیت دیپلماتیک برای کنترل و فرماندهی جهت ارتباط با اماکن و ماوریت های دیپلماتیک ایجاد گردد.
استفاده از مطالبات خارجی غیرقابل انتقال به کشور در راستای خرید زمین و طراحی و ساخت اماکن دیپلماتیک جدید و منطبق با نیازمندی های نوین دستگاه دیپلماسی.
بازنگری در سیاست استفاده از سربازان وظیفه در باجه های پلیس دیپلماتیک و به کارگیری کادر نظامی آموزش دیده به مهارت های اطلاعاتی و امنیتی.
تعریف محدودیت های ویژه در رابطه با به کارگیری کارمندان محلی از جمله کاهش دوره همکاری آنها در بازه زمانی 2 الی 5 ساله، به منظور جلوگیری از تبدیل شدن کارمندان محلی به منابع خبری با ارزش و بالقوه برای سرویس های اطلاعاتی کشورهای رقیب.
[1] . تهدیداتی همچون اشغال سفارتخانه جمهوری اسلامی ایران در لندن در سال 1980 میلادی و حمله به کنسولگری جمهوری اسلامی ایران در مزار شریف و شهادت جمعی از دیپلماتهای ایرانی در سال 1998 میلادی