چین چگونه از شوک درمانی گریخت؟ بحث اصلاحات بازاری

ایزابلا. ام. وبر / فرزانه چهاربند

خانم ایزابلا. ام وبر استادیار اقتصاد دانشگاه ماساچوست و رئیس بخش تحقیقات چین در موسسه تحقیقات اقتصاد سیاسی است. وی متولد 1987 میلادی می ­باشد. او در زمان وقوع بحران مالی جهانی در سال 2008 وارد دوره کارشناسی در برلین می ­شود و یک سال بعد برای تحصیل به دانشگاه پکن می ­رود. دو سوال بزرگی که باعث شد تا نویسنده نگارش کتاب را آغاز کند، عبارت ­اند از: 1- چگونه اقتصاد چین از دوره مائوئیسم با جریان اصلی جهانی همگرا شده است؟ 2- چرا تاریخ آلمان شرقی جریان و مسیری متفاوت با چین داشته است؟

           نویسنده در نهایت در پاسخ به این سوال اصلی کتاب می ­باشد که چین بر اساس کدام بستر فکری در دهه 1980 میلادی از شوک درمانی گریخت؟ و در این راستا با طیف گسترده ­ای از دست ­اندرکاران داخلی و بین ­المللی و ناظران بحث داغ اصلاحات بازاری 1980 میلادی در چین مصاحبه می ­کند؛ به طوری که روایت آنان از این داستان، پایه و اساس کتاب به شمار می­ رود. نویسنده امیدوار است که این پیشینه در مورد فرار چین از شوک­ درمانی در دهه 1980 میلادی و خودداری آن از تطبیق با نسخه نئولیبرالی سرمایه داری بتواند در عصر حاضر مفید باشد. رویکرد کتاب تحلیل مباحث فکری میان آن دسته از اقتصاددانان اصلاح طلب است که به دنبال منطق شوک­ درمانی بودند با کسانی که بر تدریج ­گرایی تجربی و نظام قیمت دوگانه تاکید می ­کردند.

           بر اساس منطق شوک­ درمانی، آن محور دکترین گذار در اجماع واشنگتن بود که توسط موسسات برتون وودز در کشورهای در حال توسعه اروپای شرقی و مرکزی و روسیه تبلیغ شد که بر اساس آن، این یک بسته جامع از سیاست ­ها بود که باید در یک مرحله اجرا می­ شد تا اقتصاد برنامه ­ریزی شده را به یکباره به اقتصاد بازار تبدیل کند و در اینجا، انفجار بزرگ در آزادسازی قیمت ­ها به عنوان شرط خصوصی­ سازی و آزادسازی تجاری ظاهر می ­شود و همین انفجار، شوک شوک ­درمانی محسوب می­ شود. اما در چین، مبانی فکری بازاری­ سازی تدریجی و گریز از شوک ­درمانی مورد توجه قرار گرفت و دولت به تدریج بازارهای جدید را در حاشیه نظام قدیمی ایجاد کرد و اصلاحات چین تدریجی بود و برجسته­ ترین رویکرد اصلاحی در چین، همین نظام قیمت دوگانه است که به جای آزادسازی همه قیمت­ ها در قالب انفجار بزرگ، ابتدا قیمت کالاهای اساسی تثبیت شد و سپس قیمت مازاد تولید و کالاهای غیرضروری یکی بعد از دیگری آزاد شد.

          دکتر فرشاد مومنی در مقدمه کتاب اظهار می ­دارد، در این کتاب شواهد پرشمار و تکان­ دهنده ­ای از شخص دنگ شیائوپینگ به نمایش گذاشته شده و نشان داده می ­شود که چگونه و طی چه فرایندی وی ابتدا به شدت برای تن دادن به شوک درمانی اغوا شده بود و به محض اینکه عوارض اولیه آن را مشاهده کرد به سرعت خود را اصلاح و تصحیح کرد و حرف خود را پس گرفت و بر اساس مستندات گردآوری شده در این کتاب، روسیه که تن به شوک­ درمانی داد سهمش از GDP جهانی، از چیزی نزدیک به 7/3 درصد در سال 1990 یعنی آغاز شوک­ درمانی به حدود 2 درصد در سال 2017 رسید و در این دوره سهمش از GDP جهان تقریباً نصف شد، در حالی که چین با زحمت بسیار راه خرد و دانایی را در پیش گرفت و با تحمل فشارهای سیاسی و اجتماعی، توانست خود را از این دام نجات دهد. به طوری که سهمش از GDP جهانی از حدود 2/2 درصد در سال 1990 به حدود 13 درصد در سال 2017 رسیده است. کتاب طی دو بخش و 9 فصل به بررسی موضوع می­ پردازد که بخش اول به موضوع روش ­های ایجاد بازار و تنظیم قیمت می­ پردازد و در فصل سوم همین بخش تجربه ایجاد بازار که مستقیماً مرتبط با بحث اصلاحات دهه 1980 است، مورد بررسی قرار می­ گیرد که در آن کمونیست ­های دهه 1940 برای تثبیت قیمت می ­جنگیدند. بخش دوم کتاب با تکیه بر مباحث ارائه شده در خصوص روش­ های ایجاد بازار، تحلیل عمیقی از بحث اصلاحات بازاری چین در دهه 1980 ارائه می ­دهد.