نظم بین المللی و سناریوهای آینده

علیرضا خسروی، علی اکبر اسدی

نظم بین­ المللی یکی از موضوعات اساسی رشته روابط بین­ الملل است. هرکدام از قدرت ­ها به دنبال حاکم کردن نظم مد نظر خود در جهان هستند؛ به طوری که نبود اقتدار برتر در نظام بین ­الملل، موجب شکل گیری رقابتی پایدار و  دائمی‌بین قدرت ­های بزرگ برای تحمیل نظم مورد نظر به جامعه بین ­المللی شده است. امروزه مواردی همچون تضعیف جایگاه بین ­المللی آمریکا، افزایش قدرت چین، تقویت پیوند کشورهای اروپایی، ظهور قدرت ­های جدید، سیاست ­های تهاجمی روسیه و سرعت زیاد تحولات ژرف در حوزه علم و فناوری که موجب ظهور بازیگران متفاوت شده است، نشان ­دهنده گذار جهان از نظم قدیمی‌به نظم جدید است و از این رو، شناخت دولت ­ها از نظم بین ­المللی و مولفه ­های تاثیرگذار در آن از یک سو و اتخاذ سیاست ­های دقیق و موثر و اجرای آن از سوی دیگر، نقشی اساسی در تعیین جایگاه دولت های گوناگون در جهان آینده خواهد داشت.

        بر این اساس، کتاب طی شش فصل موضوع نظم بین ­المللی و سناریوهای آینده آن را مورد واکاوی قرار می ­دهد. مسئله اصلی کتاب این است که نظم بین ­المللی در شرایط کنونی به چه سمت و سویی در حال حرکت است و این وضعیت و روند چه تاثیراتی بر منطقه غرب آسیا به ویژه جمهوری اسلامی ایران دارد. کتاب در فصل اول با طرح پرسشی اصلی مبنی بر اینکه سناریوهای بدیل نظم بین ­المللی در افق 2035 میلادی کدامند؟ ابتدا وضعیت ­شناسی نظم نئولیبرالی فعلی با محوریت آمریکا در ذیل چند شاخص قابل اتکا و در دو شیوه مقایسه ­ای شامل مقایسه وضعیت فعلی آمریکا با دوره­ های گذشته در آمریکا و نیز مقایسه شاخص با دو رقیب چالش ­گر(روسیه و چین) صورت می ­پذیرد.

        فصل دوم به روش­ شناسی و فرایند پاسخ به سوال ­های اصلی و فرعی مطرح شده در کتاب اختصاص دارد. در اینجا با محوریت عدم قطعیت، توضیحاتی پیرامون آینده از قبیل آینده ­های ممکن، آینده­ های محتمل، آینده­ های مرجح و آینده ­های مطلوب و محصولات مترتب بر آن ارائه شده است و با تمرکز به روش­ شناسی سناریونویسی، فرایند کاربست روش تشریح و به روش­ های مکمل در ذیل سناریونویسی اشاره گردیده است.

        در فصل سوم تلاش شده است تا برای فهم بهتر از مفهوم نظم بین ­الملل، مجموعه ­ای از دیدگاه‌های نظری رشته روابط بین ­الملل در خصوص نظم بین­ الملل مرور گردد. در ابتدا تلاش شده تا دیدگاه‌های مطرح در نظریه-های کلان روابط بین ­الملل در خصوص نظم بین ­الملل در قالب پنج پارادایم واقع گرایی، لیبرالیسم، مکتب انگلیسی، سازه ­انگاری و نظریه انتقادی مورد بررسی قرار گرفته در مرحله بعد، نظم بین ­الملل در قالب برخی رویکردهای نظری مانند ثبات هژمونیک، نظم جهانی، نظریه چرخ ه­ای قدرت، نظریه ­های پیچیدگی و رویکردهای معطوف به روندها و نیروهای جدید تبیین شده و در نهایت تعریف و چارچوبی جامع در خصوص تعریف، تبیین و تحول نظم بین­ المللی ارائه شود.

        فصل چهارم با عنوان جایگاه و رویکرد قدرت ­های بزرگ در نظم بین ­المللی، با رویکرد بازیگر محوری، به تحلیل وضعیت و نگرش چند قدرت بزرگ شامل آمریکا، چین، روسیه و اتحادیه اروپا در خصوص نظم بین ­المللی اختصاص دارد. در این فصل به موضوع اثرگذاری و اثرپذیری بازیگران بزرگ در آینده نظم بین ­الملل و همگرایی و واگرایی بازیگران پرداخته می­ شود.

        فصل پنجم به سناریوهای آینده نظم بین ­الملل در افق مورد اشاره اختصاص دارد. در اینجا پیشران‌های اصلی، توصیف گردیده و پس از اولویت ­بندی پیشران ­ها و شناسایی عدم قطعیت­ های کلیدی، سناریو­های آینده نظم بین ­الملل احصاء و روایتی از چگونگی، مختصات و شاخص ­های راهنمای آن ارائه می ­شود.

        در فصل ششم با توجه به اهمیت بنیادین مسئله نظم بین ­الملل و تحولات آتی آن برای ایران، تلاش شده است تا با محوریت سناریوهای اشاره شده در فصول قبلی و اقتضائات و پیامدهای آن بر منطقه غرب آسیا، با رویکردی راهبردی، ملاحظات سیاست گذارانه و تجویزی برای جمهوری اسلامی ایران معطوف به هر سناریو پیشنهاد شود. در اینجا تاثیرات و پیامدهای سناریوهای مطرح از جمله جهان آمریکایی، بازگشت اژدها، جدال عقاب و اژدها بر جهان، منطقه و جمهوری اسلامی ایران مورد بررسی قرار می­ گیرد.