درآمدی بر تروریسم و ضد تروریسم

نویسنده معتقد است، امروزه تروریسم به شبکه ­ای گسترده و پیچیده تبدیل شده ­است. از این رو، مقابله با آن مسئله ­ای اساسی در دولت ­ها و سازمان بین ­المللی به شمار می ­رود. گام نخست در فرایند مقابله با تروریسم، شناخت صحیح از ماهیت، ابعاد و سازوکارهای این پدیده است. اگر تروریسم به مثابه شبکه ­ای ارزیابی شود، در آن صورت، ارزیابی نقاط قوت و ضعف شبکه­ ها را می ­توان در پنج بعد اصلی در سطح سازمانی، روایتی، عقیدتی و دکترینی، فناورانه و همچنین اجتماعی بررسی کرد.

در سطح سازمانی، بر نیاز کشف این موضوع تاکید می ­شود که تروریسم بر اساس چه ساختاری و مبتنی بر چه نوع شبکه ­ای سازماندهی می­ شود و در نتیجه دست به اقدامات خشونت­ بار می­ زند.

در سطح روایتی، بر این نکته تاکید می­ شود که به دلیل غلبه رویکردهای پست مدرن بر دنیای تروریسم، می­ بایست گفتمان حاکم بر گروه­ های تروریستی و روایت ­های تروریست­ ها به درستی درک شود. در اینجا این سوالات مطرح است که آیا روایت­ های تروریست­ ها از مشروعیت، قدرت، تبعیض مبتنی بر منطق خاصی است؟ یا قصد عملیات روانی علیه اهداف خود را دارند؟ همچنین با توجه به اینکه فهم دکترین و عقیده تروریست­ ها بسیار مهم است، بر اساس چه زمینه و بستری، ایدئولوژی در گروه تروریستی انتخاب و حاکم شده ­است؟ آیا آنها در بیشتر اوقات پراکنده هستند و سپس به دلیل حمله متحد می ­شوند؟

با توجه به اشکال جدید تروریسم و پیشرفت ­ها در دنیای فناوری و ارتباطات، استفاده گروه ­ها از فناوری­ های مختلف و سبک ارتباطات آن بسیار مهم است و بدون مجهز شدن به ابزارهای جدید فناوری، سیاست­ های ضدتروریسم کارآمد نخواهد بود. درک سطح ورود گروه تروریستی به عرصه اجتماعی و نحوه تعامل آن با سطوح اجتماعی و مردمی، در شناخت تروریست­ ها تاثیر فراوانی دارد؛ به طوری که گروه ­های تروریستی به میزانی که بتوانند جامعه هدف و مردم را با خود همراه می­ سازند تا موقعیت بیشتری کسب کنند. 

با عنایت به مراتب فوق، برای مقابله با تروریست­ ها باید زیرساخت اساسی­ ای به نام تفکر و اندیشه عمیق راجع به تروریسم شکل گیرد تا بتوان مبتنی بر آن فکر و شناخت، اقدامات سخت­ افزاری و محدودکننده علیه خشونت را اعمال کرد. کتاب حاضر در پنج فصل به بررسی موضوع می­ پردازد.

در فصل اول، مبانی مطالعاتی تروریسم و چارچوب­ های مفهومی و رویکردهای نظری به آن تبیین شده است. در این جا، نگاه تاریخ ­مند بر سیر تطور تروریسم در جهان مورد واکاوی قرار گرفته ­است.

در فصل دوم، چهار مسئله مهم در مطالعات تروریسم که به مثابه گزاره­ هایی مبهم و پیچیده ذهن سیاست­ گذاران و پژوهش گران را مشغول ساخته ­اند، بررسی می ­شوند. این موضوعات عبارت ­اند از: رابطه تروریسم و فقر؛ عقلانیت تروریسم یا بی­ منطق بودن آن؛ رابطه تروریسم و مهلک بودن آن؛ غرب ستیز بودن یا تمرکز تروریسم بر جغرافیای خاص.

در فصل سوم، شش مسئله مهم در عرصه مبارزه با تروریسم بررسی می ­شود که عبارت­ اند از: 1- همکاری­ های کشورها و سازمان­ ها در مبارزه با تروریسم؛ 2-مسئله چهره ­یابی و شناسایی تروریست ها در فرایندهای ضدتروریستی؛ 3- مقابله با تروریسم سایبری؛ 4-کارآمد بودن و اثربخشی «قطع راس سازمان­ های تروریستی»؛ 5-شکست­ ناپذیر و تمام نشدنی بودن تروریسم و 6-غلبه رویکرد کل­ گرایانه در مواجهه با تروریسم.

در فصل چهارم، موضوع تروریسم در ایران در دوره­ های پیش از اسلام؛ پس از اسلام؛ پهلوی اول و پهلوی دوم بررسی شده ­است. همچنین در اینجا موضوع تروریسم در ایران پس از انقلاب اسلامی مورد بررسی قرار گرفته و گروه ­های تروریستی در سه بخش مذهبی، سیاسی و نوپدید دسته­ بندی شده ­اند.

در فصل پنجم، به روندهای آتی مطالعات تروریسم و همچنین آینده تروریسم و ضدتروریسم پرداخته شده ­است. تصور این­که زمینه مطالعاتی تروریسم در آینده به چه سویی خواهد رفت؟ بینش پژوهش گران را هدف­مندتر خواهد ساخت. در این فصل رویکردهای نوین انتقادی نسبت به تروریسم بررسی شده ­است. همچنین عرصه­ های تروریسم و مقابله با تروریسم بر اساس نگاه ­های روندشناسانه و پیش بینی نسبت به آینده واکاوی شده ­است. در اینجا بحث جنگ ترکیبی و تهدیدهای تروریسم نوین نیز واکاوی شده ­است.